Ο πολυαναμενόμενος Ευρωπαϊκός Χώρος Δεδομένων Υγείας (European Health Data Space – EHDS) ετοιμάζεται να τεθεί σε λειτουργία, διασφαλίζοντας την ισότιμη, ασφαλή και αποδοτική χρήση των δεδομένων υγείας. Στη συνεδρία που είχε ως κεντρικό θέμα την αξιοποίηση των δεδομένων υγείας προς όφελος της υγείας και ευημερίας του πληθυσμού συμμετείχαν όλοι οι εμπλεκόμενοι, εκπρόσωποι των ασθενών, της φαρμακευτικής βιομηχανίας, φορέων όπως η Η.ΔΙ.Κ.Α. και το ΚΕ.ΤΕ.Κ.Ν.Υ., καθώς και εκπρόσωποι του Υπουργείου Υγείας και του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης, υπό τον συντονισμό του κ. Χαράλαμπου Καρανίκα και του κ. Αλέξανδρου Μπέρλερ.
Το θέμα της αξιοποίησης των δεδομένων υγείας συζητιέται αρκετά χρόνια, ανέφερε προλογίζοντας τη συνεδρία ο κ. Καρανίκας, πλέον ωστόσο είμαστε προ των πυλών μίας πολύ σημαντικής εξέλιξης. Ο Ευρωπαϊκός Χώρος Δεδομένων Υγείας (European Health Data Space – EHDS), ο πρώτος τομέας της Ευρωπαϊκής στρατηγικής για τα δεδομένα που οδεύει προς υλοποίηση, αναμένεται να ανακοινωθεί τον Φεβρουάριο του 2025. Ο EHDS αφορά τόσο την πρωτογενή χρήση των δεδομένων, δηλαδή την αξιοποίησή τους προκειμένου να παρέχουμε υπηρεσίες υγείας, κάτι το οποίο στη χώρα μας ήδη λειτουργεί και εξελίσσεται, όσο και τη δευτερογενή τους χρήση, η οποία μπορεί να συμβάλει σημαντικά στην έρευνα, την καινοτομία και τη χάραξη πολιτικών υγείας. Η αξία των δεδομένων υγείας είναι αναγνωρισμένη, υπογράμμισε ο κ. Καρανίκας. Η χώρα μας βρίσκεται σε πολύ καλό επίπεδο όσον αφορά στη συλλογή των δεδομένων, απαιτείται ωστόσο να γίνουν βήματα ώστε να διασφαλισθεί η εύρυθμη ροή τους, προκειμένου να μπορούν να αξιοποιηθούν.
Εισαγωγική Ομιλία
Η αλήθεια είναι πως έχουν ήδη γίνει αρκετά πράγματα όσον αφορά στην ψηφιακή διακυβέρνηση της χώρας, ειδικά στον τομέα της υγείας, ανέφερε ξεκινώντας την ομιλία του ο Γενικός Γραμματέας Πληροφοριακών Συστημάτων και Ψηφιακής Διακυβέρνησης κ. Δημοσθένης Αναγνωστόπουλος, φέροντας ως επιτυχημένο παράδειγμα τον εμβολιασμό και τον τρόπο αντιμετώπισης του Covid-19. Το γεγονός πως η Ελλάδα μπόρεσε να πρωτοπορήσει στην καθιέρωση του ευρωπαϊκού πιστοποιητικού εμβολιασμού, το οποίο στην πραγματικότητα αποτελούσε την πρώτη επιτυχημένη προσπάθεια διασυνοριακής λειτουργικότητας είναι πολύ σημαντικό, υπογράμμισε ο κ. Αναγνωστόπουλος.
Η οργάνωση των δεδομένων ώστε να μπορούν στη συνέχεια να αξιοποιηθούν έχει δύο πτυχές, συνέχισε ο ομιλητής. Η πρώτη αφορά στην καταγραφή των δεδομένων, την αποτύπωσή τους και τη δυνατότητα πρόσβασης σε αυτά από διαφορετικά σημεία και η δεύτερη στην ποιότητά τους. Στην Ελλάδα, έχουν γίνει σημαντικά βήματα προς την επίτευξη του στόχου αυτού με τη δημιουργία του ΑΗΦΥ και την εφαρμογή myHealth. Για πρώτη φορά αποκτάμε δεδομένα, εξήγησε ο κ. Αναγνωστόπουλος, είναι ωστόσο πολύ σημαντικό τα δεδομένα αυτά να είναι καλής ποιότητας και όχι μόνο πολλά. Στη χώρα μας έχει αρχίσει να δημιουργείται μεγάλος όγκος δεδομένων, για να είναι όμως τα δεδομένα αυτά ποιοτικά θα πρέπει να «καθαρίζονται» ώστε να υπάρχει η δυνατότητα διασύνδεσης των μητρώων, κάτι που έχει επιτευχθεί ήδη και συνεχίζει να βελτιώνεται.
Όσον αφορά στον Ευρωπαϊκό Χώρο, είναι γνωστό ότι η Ευρώπη έχει παράδοση σε καλούς κανονισμούς. Ο EHDS αφορά τη δυνατότητα του πολίτη όχι μόνο να έχει πρόσβαση στα δεδομένα του, αλλά και να καθορίζει ο ίδιος με ποιες συνθήκες θα γίνεται η πρόσβαση τρίτων σε αυτά, εντός της χώρας του αλλά και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, επομένως είναι ιδιαίτερα σημαντικό να έχουμε διασυνοριακές συνεργασίες και κοινά πρότυπα στα συστήματα δεδομένων των χωρών.
Το AI Act, το οποίο τέθηκε επίσημα σε εφαρμογή στην Ευρώπη τον Αύγουστο του 2024, προβλέπει την κατηγοριοποίηση των συστημάτων που χρησιμοποιούν τεχνητή νοημοσύνη είτε είναι τα ίδια τεχνητής νοημοσύνης σε κάποιες κατηγορίες βάσει του κινδύνου τον οποίο ενέχουν. Τα συστήματα κατηγοριοποιούνται κατ’ αυτόν τον τρόπο σε συστήματα μηδενικού ρίσκου, ελάχιστου ρίσκου, υψηλού ρίσκου και απαγορευτικού ρίσκου, εξήγησε ο κ. Αναγνωστόπουλος. Έτσι, τα μηδενικού ή ελάχιστου ρίσκου συστήματα είναι αποδεκτά στην Ευρώπη, τα συστήματα απαγορευτικού ρίσκου, όπως για παράδειγμα συστήματα που ενθαρρύνουν τις διακρίσεις ή τη βία, απαγορεύονται, ενώ για τα υψηλού ρίσκου συστήματα χρειάζεται να υπάρχει μια ειδική αποτίμηση του κινδύνου.
Για τον χώρο ωστόσο της υγείας, που διαθέτει ευαίσθητα δεδομένα, υπάρχει μια ειδική πρόβλεψη. Το AI Board, το Συμβούλιο Τεχνητής Νοημοσύνης που δημιουργήθηκε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή με σκοπό να εφαρμόσει το AI Act σε όλα τα κράτη μέλη, διαθέτει μια ειδική θεματική υποκατηγορία για τον χώρο της υγείας που έχει ως αντικείμενο τα medical devices και in vitro diagnostics.
Το ζητούμενο επομένως είναι να μπορέσουμε να εφαρμόσουμε το AI Act στην Ευρώπη, ώστε να προστατεύουμε τα προσωπικά και ιατρικά δεδομένα των πολιτών, συνέχισε ο ομιλητής, δίνοντας παράλληλα τη δυνατότητα εφαρμογής της τεχνητής νοημοσύνης με σκοπό την προαγωγή της εξατομικευμένης θεραπείας, της δημόσιας υγείας ή ακόμη και της κατ’ οίκον φροντίδας του ασθενούς με χρήση της τεχνητής νοημοσύνης. Οι εφαρμογές είναι πολλές και το έργο είναι πολύ μεγάλης σημασίας όχι μόνο για τον πολίτη, αλλά και για την ιατρική έρευνα και τη φαρμακοβιομηχανία.
Ας μην ξεχνάμε, ολοκλήρωσε την εισήγησή του ο κ. Αναγνωστόπουλος, πως ένα πολύ σημαντικό τμήμα του ΑΕΠ στην Ευρώπη προέρχεται από τον ιατρικό χώρο, τη φαρμακοβιομηχανία και τη βιομηχανία ιατρικών τεχνολογιών και είναι σκόπιμο αυτό να διατηρηθεί. Η ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης εξαρτάται από πηγές ανάπτυξης όπως αυτή, οι οποίες θα πρέπει να ενισχυθούν ώστε να παράγουν καινοτομία.
Είναι αλήθεια πως στην Ευρώπη ουσιαστικά παράγουμε κανονισμούς, συμφώνησε ο κ. Μπέρλερ. Θα πρέπει ωστόσο να γίνει συζήτηση και για δύο άλλους παράγοντες. Ο πρώτος είναι η συμμετοχή της αγοράς, καθώς για να μπορέσουμε να παραγάγουμε καλύτερα δεδομένα θα πρέπει όλα τα συστήματα στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα να μπορούν να ευθυγραμμιστούν με το νέο πλαίσιο μέσω της τυποποίησης και των πρότυπων, και ο δεύτερος αφορά στους ασθενείς και τα δικαιώματά τους. Η επαναχρησιμοποίηση και αξιοποίηση των δεδομένων προς όφελος του ασθενή είναι πολύ σημαντική.
Η αξία ενός ολοκληρωμένου σχεδίου για την αξιοποίηση των δεδομένων πραγματικού κόσμου (RWD) στην υγεία
Τα δεδομένα πραγματικού κόσμου για την υγεία (Real World Data – RWD) είναι ένας γενικός όρος για διαφορετικούς τύπους δεδομένων υγειονομικής περίθαλψης που δεν συλλέγονται σε συμβατικές τυχαιοποιημένες κλινικές δοκιμές και διαφοροποιούνται από τα μεγάλα δεδομένα (Big Data), ανέφερε ξεκινώντας την εισήγησή του ο Καθηγητής του ΕΜΠ και Επιστημονικός Σύμβουλος του ΙΟΒΕ κ. Άγγελος Τσακανίκας. Πρόκειται ουσιαστικά για δομημένα σύνολα πληροφοριών με συνεπή κωδικοποίηση, ωστόσο οι εφαρμογές Big Data στον τομέα της υγείας συχνά ταυτίζονται με τη χρήση των Real World Data.
Ο Κανονισμός για τον Ευρωπαϊκό Χώρο Δεδομένων Υγείας (EHDS) έφερε τα RWD για μία ακόμη φορά στην επικαιρότητα, συνέχισε ο Καθηγητής. Ο EHDS αποτελεί μια πρωτοβουλία της Ε.Ε. για τη δημιουργία ενός ενιαίου χώρου για ανταλλαγή και πρόσβαση σε δεδομένα υγείας, η οποία «ωρίμασε» γρήγορα, αφενός λόγω του Covid αφετέρου λόγω του ότι ήδη συλλέγονταν δεδομένα σε διάφορες πηγές. Αξίζει να σημειωθεί πως μία από τις 10 προτάσεις της έκθεσης «Ανταγωνιστικότητα της ΕΕ: Με το βλέμμα στο μέλλον» του Mario Draghi (2024) είναι η διασφάλιση της μεγιστοποίησης του αντίκτυπου του EHDS μέσω της διευκόλυνσης της πρόσβασης και χρήσης των δεδομένων υγείας.
Η πρωτογενής χρήση των δεδομένων αναφέρεται στην αξιοποίησή τους για τον αρχικό σκοπό για τον οποίο συλλέχθηκαν και αποθηκεύτηκαν, ενώ η δευτερογενής χρήση τους αφορά την επεξεργασία τους για σκοπούς άλλους από τους αρχικούς σκοπούς για τους οποίους συλλέχθηκαν. Η δευτερογενής χρήση των δεδομένων υγείας είναι πολύ σημαντική, καθώς μπορεί να έχει πολλαπλά οφέλη στην έρευνα, την καινοτομία, τη χάραξη πολιτικής και τη λήψη αποφάσεων, τη διαχείριση κρίσεων, τη δημόσια υγεία, αλλά και την ανάπτυξη και βελτίωση των προϊόντων.
Για τη δευτερογενή χρήση δεδομένων υγείας, ο EHDS καλεί τα κράτη μέλη να δημιουργήσουν έναν Φορέα Πρόσβασης στα Δεδομένα Υγείας (ΦΠΔΥ), ο οποίος θα έχει κομβικό ρόλο στη δομή του όλου έργου. Όλα τα κράτη μέλη καλούνται να προσαρμοστούν στον νέο Κανονισμό του EHDS, σημείωσε ο κ. Τσακανίκας, ωστόσο, αν και ορισμένα κράτη παρουσιάζουν μεγαλύτερη ετοιμότητα αναφορικά με την εφαρμογή του Κανονισμού με υφιστάμενους φορείς, κανένα κράτος δεν είναι πλήρως έτοιμο. Η Ελλάδα βρίσκεται αρκετά πίσω τόσο στην εφαρμογή όσο και στους δείκτες επιτυχίας όσον αφορά στη δευτερογενή χρήση των δεδομένων υγείας.
Προκειμένου να αποτυπωθεί η υφιστάμενη κατάσταση στην Ελλάδα, συνέχισε ο ομιλητής, πραγματοποιήθηκε μια μελέτη για τη χαρτογράφηση και αξιολόγηση των διαδικασιών συλλογής δεδομένων υγείας στη χώρα. Η προσπάθεια αυτή, εξήγησε ο κ. Τσακανίκας, είχε στόχο να καταγράψει τον βαθμό ετοιμότητας του ψηφιακού μετασχηματισμού των φορέων, τον βαθμό ψηφιακής διαλειτουργικότητας, τις κατηγορίες συλλεγόμενων δεδομένων και την κατάσταση συλλογής και τις μεθόδους συλλογής και αποθήκευσης δεδομένων και, παρά το γεγονός πως η διαδικασία δεν ήταν εύκολη, οδήγησε στη δημιουργία ενός Χάρτη των Δεδομένων Υγείας για την Ελλάδα.
Όσον αφορά στον Φορέα Πρόσβασης Δεδομένων Υγείας, η μελέτη προτείνει πως θα πρέπει να είναι ένας νέος ευέλικτος οργανισμός, ο οποίος θα είναι άμεσα εποπτευόμενος από το Υπουργείο Υγείας και περιγράφει τη λειτουργία και τις διαδικασίες του.
Πέρα των επιταγών του EHDS, ανέφερε ο Καθηγητής, η ανάγκη αξιοποίησης του πλούτου δεδομένων υγείας που συλλέγεται στην Ελλάδα είχε ήδη επισημανθεί σε παλαιότερες μελέτες (ΕΒΕΟ-ΙΟΒΕ, 2022). Η αξιοποίηση των RWD προσφέρει ποικιλία οφελών στην χώρα με ποικίλα πεδία εφαρμογής, υπάρχει ωστόσο ανάγκη διαχείρισης των δεδομένων λόγω καταμερισμού τους σε διάφορες πηγές.
Τα οφέλη από τη δευτερογενή χρήση δεδομένων υγείας έχουν πολυεπίπεδες επιδράσεις για τους πολίτες, τους επαγγελματίες του χώρου της υγείας, την κλινική και την εφαρμοσμένη έρευνα, τη χάραξη πολιτικών, αλλά και την ενίσχυση της εγχώριας βιομηχανίας. Η αξιοποίηση των δεδομένων υγείας μπορεί να θέσει τα θεμέλια για μια δυναμικά αναπτυσσόμενη οικονομία στη χώρα. Για να μπορέσει ωστόσο η Ελλάδα να εκμεταλλευτεί τον πλούσιο κατάλογο δεδομένων υγείας που συλλέγονται στη χώρα, βασική προϋπόθεση είναι η έγκαιρη κανονιστική και νομική προσαρμογή και εναρμόνιση της χώρας με τις επιταγές που θέτει ο EHDS, με σημαντικότερο βήμα την άμεση σύσταση και παραγωγική λειτουργία του εθνικού ΦΠΔΥ.
Ασφαλώς, η ταχύτητα υλοποίησης του ΦΠΔΥ αποτελεί κομβικό παράγοντα ώστε να μπορέσουμε να αξιοποιήσουμε πλήρως την πολυεπίπεδη αναπτυξιακή προοπτική που παρουσιάζει η δευτερογενής χρήση δεδομένων υγείας, ανέφερε ολοκληρώνοντας την εισήγησή του ο κ. Τσακανίκας. Έτσι, η χώρα μας θα μπορέσει να μετασχηματίσει ουσιαστικά το εγχώριο οικοσύστημα υγείας, ενισχύοντας την ποιότητα και την αξία των παρεχόμενων υπηρεσιών προς τους πολίτες, εναρμονιζόμενη με τις νέες στρατηγικές στην Ευρώπη και συμβάλλοντας στην ορθή ανάπτυξη και λειτουργία λοιπών μεταρρυθμιστικών έργων στον τομέα της υγείας.
Τοποθετήσεις – Συζήτηση
Είναι εξαιρετικά κρίσιμης σημασίας να διατυπώνονται συγκεκριμένες προτάσεις προκειμένου να μπορέσουμε να διαβουλευτούμε και να διαμορφώσουμε και το ελληνικό περιβάλλον, παρατήρησε ο κ. Καρανίκας, ευχαριστώντας τον ομιλητή και καλώντας στη βήμα τον κ. Κουτσιουρή από το Υπουργείο Υγείας για να παρουσιάσει τις τρέχουσες πρωτοβουλίες που υλοποιούνται στη χώρα μας.
Ο EHDS είναι ένα οικοσύστημα υγείας με σαφείς κανόνες, κοινά πρότυπα, πρακτικές και υποδομές, καθώς και ένα πλαίσιο διακυβέρνησης για την πρωτογενή και δευτερογενή χρήση των δεδομένων, ξεκίνησε την τοποθέτησή του ο κ. Βασίλης Κουτσιουρής, που παρέχει τη δυνατότητα πρόσβασης και χρήσης των δεδομένων υγείας για σκοπούς έρευνας, καινοτομίας, χάραξης πολιτικής, δημόσιας υγείας. Η σημασία του EHDS αποτυπώνεται σαφώς στο πρώτο άρθρο του Κανονισμού όπου αναφέρεται πως «ο EHDS αποτελεί βασική συνιστώσα για τη δημιουργία μιας ισχυρής και ανθεκτικής Ευρωπαϊκής Ένωσης Υγείας», ανέφερε ο ομιλητής.
Αφού παρουσίασε συνοπτικά τη διαδικασία διάθεσης δεδομένων στους χρήστες από τους κατόχους μέσω του Φορέα Πρόσβασης στα Δεδομένα Υγείας, ο κ. Κουτσιουρής εξήγησε πως ο ΦΠΔΥ που υλοποιείται θα τηρεί εθνικό κατάλογο συνόλων δεδομένων που θα ενημερώνεται από τους φορείς των δεδομένων (π.χ. ΗΔΙΚΑ, ΕΟΠΥΥ, ΕΟΦ, ΕΟΔΥ, Νοσοκομεία, ΕΛΣΤΑΤ, ιδιωτικοί φορείς κ.λπ.), θα λαμβάνει αιτήσεις άδειας πρόσβασης στα δεδομένα (data permit) και αιτήσεις παροχής δεδομένων (data request) από τους ενδιαφερόμενους φορείς (ερευνητές, πανεπιστημιακούς, κ.ά.) και θα τις αξιολογεί, θα εκδίδει, εφόσον εγκρίνει το αίτημα, άδεια επεξεργασίας, θα συγκεντρώνει και θα διαθέτει τα δεδομένα μέσω ασφαλούς περιβάλλοντος επεξεργασίας στους ενδιαφερόμενους και, τέλος, θα επικοινωνεί με την υποδομή HealthData@EU, για τη διασυνοριακή διακίνηση των δεδομένων.
Τα 6 βήματα για τη λειτουργία του ΦΠΔΥ, συμπλήρωσε, είναι ο ορισμός του Φορέα Πρόσβασης Δεδομένων Υγείας, η σύσταση του Φορέα Πρόσβασης Δεδομένων Υγείας, η δημιουργία του καταλόγου δεδομένων, ο μηχανισμός έκδοσης αδειών επεξεργασίας, η κατασκευή του περιβάλλοντος επεξεργασίας και η σύνδεση με την ευρωπαϊκή υποδομή.
Όσον αφορά στον χρόνο εφαρμογής του Κανονισμού, κατέληξε ο κ. Κουτσιουρής, η διόρθωση του Κανονισμού δημοσιεύθηκε στις 27.11.2024, αναμένεται να ψηφιστεί τον Μάρτιο 2025 και να τεθεί σε ισχύ σε 24 μήνες από την ψήφισή του.
Επομένως, έχουμε μπροστά μας δύο χρόνια για να υλοποιήσουμε τα πάντα, σχολίασε ο κ. Μπέρλερ. Για να μπορέσουμε ωστόσο να έχουμε σωστή δευτερογενή χρήση, χρειαζόμαστε ποιοτική πρωτογενή συλλογή των δεδομένων, παρατήρησε, καλώντας την κ. Φωτιάδου από την Η.ΔΙ.Κ.Α. Α.Ε. να παρουσιάσει την πορεία υλοποίησης του Ηλεκτρονικού Φακέλου Υγείας και της ενσωμάτωσης του ευρωπαϊκού μορφότυπου για την κωδικοποίηση των δεδομένων.
Στην Ελλάδα, είχε ήδη ξεκινήσει να δημιουργείται ένας χώρος δεδομένων υγείας, ανέφερε η κ. Ελπίδα Φωτιάδου. Τα δεδομένα της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης, που είναι σε εθνικό επίπεδο, αξιοποιήθηκαν μάλιστα κατά την περίοδο της πανδημίας στην προτεραιοποίηση του πληθυσμού για τον εμβολιασμό από την Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών, αλλά αξιοποιούνται και σήμερα για την επιλογή των πληθυσμών-στόχων των προγραμμάτων προσυμπτωματικού ελέγχου στις δράσεις προληπτικής ιατρικής. Όλα αυτά τα δεδομένα συγκεντρώνονται στον Εθνικό Ηλεκτρονικό Φάκελο Υγείας, ο οποίος θα ξεκινήσει να λειτουργεί στην πρώτη του φάση έως το τέλος Δεκεμβρίου και διαλειτουργεί με όλες τις πηγές δεδομένων υγείας, συλλέγοντας δεδομένα από την ηλεκτρονική συνταγογράφηση, από μητρώα ασθενών, από τα νοσοκομεία και τα εξιτήρια, από ιατρικές βεβαιώσεις, απεικονιστικές εξετάσεις κ.λπ. Η αξιοποίηση των δεδομένων είναι προφανώς πολύ σημαντική, τόσο πρωτογενώς όσο και δευτερογενώς. Πρωτογενώς, μπορεί να έχει πρόσβαση σε αυτά τα δεδομένα ο θεράπων ιατρός ώστε να παρέχει καλύτερες υπηρεσίες υγείας στον πολίτη, ακόμη και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, καθώς ήδη διαλειτουργούμε με 6 ευρωπαϊκές χώρες για την ανάκτηση και την εκτέλεση συνταγών φαρμάκων και για την ανταλλαγή συνοπτικού ιστορικού υγείας. Επιπλέον, έως το τέλος του 2026-2027 θα υλοποιηθούν και νέες υπηρεσίες, οι οποίες θα επιτρέπουν την ανταλλαγή δεδομένων εργαστηριακών εξετάσεων και εξιτηρίων νοσοκομείων.
Όσον αφορά στη δευτερογενή χρήση των δεδομένων, η Η.ΔΙ.Κ.Α. «τρέχει» αυτή τη στιγμή μαζί με το Υπουργείο και την ΕΔΥΤΕ το έργο GR-HDAB, δηλαδή το Health Data Access Body για την Ελλάδα, το οποίο θα βασισθεί και σε ό,τι αποφασισθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η διαλειτουργικότητα αποτελεί κύρια συνιστώσα σε όλα τα έργα που ετοιμάζονται, ανέφερε η κ. Φωτιάδου, φέρνοντας ως παράδειγμα το Εθνικό Μητρώο Κυστικής Ίνωσης.
Τη σκυτάλη έλαβε στη συνέχεια ο κ. Κωνσταντίνος Χαλκιάς, από το Κέντρο Τεκμηρίωσης & Κοστολόγησης Νοσοκομειακών Υπηρεσιών (ΚΕ.ΤΕ.Κ.Ν.Υ.), το οποίο ιδρύθηκε πριν από 10 έτη με κομβικό του σκοπό αρχικά να εισάγει στην Ελλάδα το σύστημα των DRGs, ένα διεθνές σύστημα που μετράει το παραγόμενο έργο των Νοσοκομείων με βάση τα κλινικά δεδομένα, τις ιατρικές πράξεις και τα δημογραφικά δεδομένα. Στην πορεία, βέβαια, ανέφερε ο κ. Χαλκιάς, το ΚΕ.ΤΕ.Κ.Ν.Υ. απέκτησε και κάποιους επιπλέον στόχους και ρόλους, όπως η παραγωγή, συλλογή και διαχείριση των ιατρικών κωδικοποιήσεων, αλλά και η συμμετοχή στη θέσπιση κανόνων και διαδικασιών διαλειτουργικότητας.
Η κωδικοποίηση είναι αναμφισβήτητα πολύ σημαντική για τη διαλειτουργικότητα των δεδομένων. Στην πράξη, το 2024, που είναι η πρώτη χρονιά που όλα τα δημόσια νοσοκομεία της χώρας «τρέχουν» σε περιβάλλον DRGs, διαπιστώνεται κάθε μήνα αυξημένη παραγωγή δεδομένων και διαμοιρασμός δεδομένων σε πραγματικό χρόνο μεταξύ νοσοκομείων, αλλά και υγειονομικών περιφερειών. Τα DRGs έχουν τη δυνατότητα να παράγουν πολύ περισσότερα και πιο ακριβή δεδομένα σε σύγκριση με τα ΚΕΝ, καθώς δεν περιλαμβάνουν μόνο την κύρια διάγνωση αλλά και δεδομένα συννοσηρότητας των ασθενών. Τέλος, το ΚΕ.ΤΕ.Κ.Ν.Υ. συνέβαλε και εξακολουθεί να συμβάλλει αποφασιστικά στην προώθηση της μετάβασης στον ψηφιακό φάκελο του ασθενούς στα Νοσοκομεία, εκπαιδεύοντας τους γιατρούς στην κωδικοποίηση, ώστε όλα τα δεδομένα να είναι ψηφιακά.
Με βάση τον νέο Κανονισμό, οι ασθενείς έχουν πολύ σημαντικό ρόλο στη διαχείριση των δεδομένων τους, επισήμανε ο κ. Μπέρλερ, καλώντας την κ. Νομικού από την Ελληνική Ομοσπονδία Καρκίνου να μοιραστεί με το panel και το ακροατήριο την οπτική των ασθενών για τον Ευρωπαϊκό Χώρο Δεδομένων Υγείας και τις δυνατότητες που προσφέρει η χρήση και η αξιοποίηση των δεδομένων αυτών.
Στη συζήτηση αυτή, παρατήρησε η κ. Μαρία Νομικού, οι ασθενείς είναι οι βασικοί ενδιαφερόμενοι, καθώς πρόκειται ουσιαστικά για τα δικά τους δεδομένα, τις δικές τους εμπειρίες, προκλήσεις και προσδοκίες, τη δική τους πορεία μέσα στο σύστημα υγείας. Επομένως, η διαχείριση και η αξιοποίηση των δεδομένων αυτών θα πρέπει να βασίζεται σε τρεις βασικές αρχές που είναι ιδιαίτερα σημαντικές για τους ασθενείς: την εμπιστοσύνη, την ισότητα στην πρόσβαση και την αξία από τη χρήση των δεδομένων.
Αναφορικά με την εμπιστοσύνη, η ασφάλεια των δεδομένων και η προστασία της ιδιωτικότητας είναι θεμελιώδεις για τη διαχείριση και την αξιοποίηση των δεδομένων. Θα πρέπει να διασφαλίζεται η διαφάνεια, ο σεβασμός και η τήρηση αυστηρών κανόνων. Οι ασθενείς θα μπορέσουν να εμπιστευθούν όταν αισθανθούν ότι συμμετέχουν σε μία διαδικασία, η οποία τους εξηγείται επαρκώς και την κατανοούν, αλλά και όταν έχουν τη βεβαιότητα ότι τα δεδομένα τους δεν θα χρησιμοποιηθούν χωρίς τη συγκατάθεσή τους.
Η ισότητα στην πρόσβαση αποτελεί σαφώς μία πρόκληση, καθώς δεν μπορούν να έχουν όλοι οι χρήστες πρόσβαση σε έναν ψηφιακό φάκελο υγείας, δεν μπορούν όλοι οι ασθενείς να χρησιμοποιήσουν τα wearables, ούτε να κατανοήσουν όλες αυτές τις αλλαγές. Επομένως, είναι επιτακτική ανάγκη, αν θέλουμε να μην δημιουργηθούν νέες ανισότητες, να εκπαιδευθούν ασθενείς και πολίτες σε θέματα υγείας και ψηφιακών δεξιοτήτων.
Σε ό,τι αφορά την αξία, επισήμανε η κ. Νομικού, θα πρέπει και οι ασθενείς και οι πολίτες να δουν απτά οφέλη, βελτιώσεις στη διάγνωση, στην εξατομικευμένη θεραπεία, στην ποιότητα ζωής τους. Για να το πετύχουμε αυτό, θα πρέπει να ληφθούν υπόψη και οι ανάγκες που έχουν, αλλά και οι ικανότητες και δεξιότητες που διαθέτουν για να κινηθούν μέσα σε αυτό το ψηφιακό περιβάλλον.
Τέλος, οι ασθενείς θα πρέπει να συμμετέχουν σε όλες τις διαδικασίες, θα πρέπει να συμμετέχουν και στη διαμόρφωση των εργαλείων και στη διαμόρφωση του πλαισίου αξιοποίησης των δεδομένων υγείας, ανέφερε ολοκληρώνοντας την τοποθέτησή της η ομιλήτρια.
Το 2014 σε αυτό το ίδιο συνέδριο, θύμισε ο Διευθυντής Εταιρικών Υποθέσεων της MSD Ελλάδας κ. Αντώνης Καρόκης, ακούστηκε για πρώτη φορά από τον αείμνηστο Γιάννη Κυριόπουλο πως η Ελλάδα θα μπορούσε να καταστεί Κέντρο Αριστείας στην ανάλυση δεδομένων σε πραγματικό χρόνο. Πλέον, 10 χρόνια μετά, βλέπουμε με ιδιαίτερη χαρά πως έχει γίνει τεράστιο έργο από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, με πολλή προσπάθεια και πολύ λίγους πόρους. Το κράτος αξίζει πραγματικά να επενδύσει στον ψηφιακό εκσυγχρονισμό του συστήματος υγείας, ώστε να διευκολύνει την επιτάχυνση υλοποίησης της σημαντικής αυτής προσπάθειας.
Σήμερα, συνέχισε ο κ. Καρόκης, βλέπουμε μία σημαντική ποιοτική μεταβολή στον τρόπο που χαράσσονται πολιτικές υγείας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, καθώς πολλά ζητήματα που αποτελούσαν παλαιότερα αρμοδιότητα των εθνικών πολιτικών υγείας αντιμετωπίζονται πλέον σε ευρωπαϊκό επίπεδο με μια σειρά νομοθετικών παρεμβάσεων που καλούνται να εφαρμόσουν όλα τα κράτη μέλη. Έργα όπως ο EHDS είναι βέβαιο πως θα προχωρήσουν με εμάς ή χωρίς εμάς. Εάν η χώρα μας θέλει να κερδίσει από αυτά, θα πρέπει να καταβάλλει προσπάθεια ώστε να καταστεί ενεργός συμμέτοχος που θα διαμορφώνει τις εξελίξεις.
Μέχρι σήμερα, η χώρα μας έχει δώσει μεγάλη έμφαση στην ανάπτυξη των συστημάτων συλλογής και καταγραφής των δεδομένων, παρατήρησε ο ομιλητής, κάτι που ήταν απόλυτα λογικό, αλλά ήρθε πλέον η ώρα να δούμε και μία εθνική στρατηγική αξιοποίησης και ποιότητας των δεδομένων. Για να εξαλειφθούν τα σφάλματα στην καταχώρηση των δεδομένων από τους χρήστες και να είμαστε βέβαιοι όταν φθάσουμε στο σημείο της ανάλυσης ότι τα δεδομένα μας είναι σωστά, απαιτείται να αναπτυχθεί από σήμερα μία στρατηγική και ένα πλαίσιο βελτίωσης της ποιότητας, εκπαίδευσης των χρηστών και μελέτης της ποιότητας των δεδομένων, ώστε να αρχίσουμε σταδιακά να έχουμε δεδομένα που θα είναι αξιοποιήσιμα. Η αξιοποίηση των δεδομένων αυτών θα μας βοηθήσει να βελτιώσουμε την ποιότητα περίθαλψης που παρέχει το σύστημα υγείας, την οικονομική διαχείρισή του, καθώς και την κατανομή των πόρων με βάση τις κοινωνικές ανάγκες. Η χώρα μας έχει ακόμη τη δυνατότητα και τον χρόνο να γίνει παγκόσμιο Κέντρο Αριστείας στην ανάλυση δεδομένων, κατέληξε ο κ. Καρόκης, ενώ επιπλέον δημιουργείται μια εξαιρετική ευκαιρία για τη δημιουργία start-ups επιχειρήσεων για τον σκοπό αυτό.
Η ποιότητα των δεδομένων είναι ένα πολύ σημαντικό ζήτημα που απασχολεί όλα τα κράτη, συμφώνησε ο κ. Καρανίκας. Το πρόβλημα αυτό δεν μπορεί να λυθεί όσο τα δεδομένα είναι «κλειστά», μόνο όταν «ανοίγουν» τα δεδομένα, διορθώνονται και μπορούν να αξιοποιηθούν.
Βλέπουμε ωστόσο πως, με την εξέλιξη των συστημάτων και των εργαλείων που διαθέτουμε, η ποιότητα των δεδομένων έχει βελτιωθεί και συνεχίζει να βελτιώνεται, παρατήρησε η κ. Φωτιάδου.
Υπάρχουν θέματα ποιότητας, συμφώνησε ο κ. Κουτσιουρής, η αξιοποίηση ωστόσο των ψηφιακών εργαλείων βοηθάει στο «φιλτράρισμα» των δεδομένων ώστε να παράγουμε πιο αξιόπιστα δεδομένα.
Είναι αναγκαίο να υπάρξει μία διαδικασία θωράκισης του νέου συστήματος που δεν θα επιτρέπει στους χρήστες να παρακάμψουν τους κανόνες του, σχολίασε ο κ. Χαλκιάς. Θα πρέπει να βελτιωθούν οι μηχανές αναζήτησης των κωδικών, καθώς πολλές φορές η έλλειψη χρόνου των χρηστών οδηγεί σε εσφαλμένη κωδικοποίηση, αλλά και υποκωδικοποίηση. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί η τεχνητή νοημοσύνη (ΑΙ) και να εφαρμοσθούν κανόνες ώστε να μην μπορούν να παρακάμψουν οι χρήστες το σύστημα.
Κλειδί για τη βελτίωση της ποιότητας των δεδομένων είναι η πρόσβαση των ασθενών και των πολιτών στα δεδομένα τους, συμπλήρωσε η κ. Φωτιάδου, καθώς είναι σε θέση περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο να εντοπίσουν λάθη που έχουν γίνει στην καταχώρησή τους.
Υπάρχει ανάγκη αφενός ανάπτυξης ενός υποσυστήματος εφαρμογών που θα δημιουργούν ποιοτικά δεδομένα, αφετέρου επένδυσης στην ψηφιακή εγγραμματοσύνη, παρατήρησε ο κ. Μπέρλερ.
Τα προβλήματα ποιότητας δεν είναι καινοφανή στη χώρα μας, υπάρχουν παντού, παρατήρησε ο κ. Τσακανίκας. Ο EHDS ωστόσο θα μπορέσει, μέσα από την ταξινόμηση και την προτυποποίηση, να διορθώσει πολλά από τα προβλήματα αυτά.
Ήδη πραγματοποιούνται δράσεις ψηφιακής εγγραμματοσύνης από αρκετούς φορείς, ανέφερε ο κ. Καρανίκας. Υλοποιούνται αρκετά έργα, αλλά υπάρχει έλλειμμα χρόνου και πρέπει να γίνουν σωστά. Αυτό που είναι βέβαιο, ανέφερε κλείνοντας τις εργασίες της συνεδρίας και ευχαριστώντας όλους τους ομιλητές, είναι πως απαιτείται διαβούλευση όλων των εμπλεκόμενων φορέων ώστε να υπάρξει συναίνεση (consensus).